خراپترین خەڵكی لای خوای گەورە لەڕۆژی دواييدا

یەكەم: ئەوانەی نهێنی ژن  مێردایەتی لای كەسانی تر دەدركێنن.
وەك پێغەمبەری خوا صلى الله علیه وسلم دەفەرموێت: ((إنَّ مِن أشَّرِّ النّاسِ عِندَ اللهِ يَومَ القيامَةِ: الرَّجلُ يُفضي إلى إمرَأتِهِ و تُفضي إليْهِ ثُمَّ يَنَشُرُ سِرَّهَا))(1). واتە: (یەكێك لە خراپترینی خەڵكی لای خوای گەورە لەڕۆژی كۆتاییدا: پیاوێكە دەچێتە لای خێزانەكەی و لەگەڵ یەكدا دەبن پاشان نهێنی یەكەی بڵاودەكاتەوە).
دووەم: ئەوانەی مزگەوت بەسەر گۆڕی پیاو چاكەوە دروست دەكەن:
عائیشە رضي الله عنها دەفەرموێت: [ئوم سەلەمە وئوم حەبیبە باسی كەنیسەیەكیان  دەگێڕایەوە كە بینیبوویان لە وڵاتی حەبەشە پێ‌ی دەوترا (ماریە) و باسی جوانی و وێنەكانی ناویان دەگێڕایەوە ...پێغەمبەری خوا صلى الله علیه وسلم فەرمووی: ((إِنَّ أولئِكَ إِذا ماتَ فِيهم الرَجُلُ الصالِحُ بَنوا عَلى قَبرِهِ مَسجِداً، ثُمَ صَوَّرُوا فْيهْ تْلكَ الصُوِر أولئِكَ شِرارُ الخلق عِندَ اللهِ [يَومَ القيامةِ]))(2) واتە: (ئەوانە كەسانێكن گەر پیاو چاكێك لەناویاندا بمردایە مزگەوتێكیان بەسەر گۆڕەكەیەوە دروست دەكرد پاشان ئەو وێنانەیان تیا دەكێشا ئەوانە خراپترین خەڵكین لای خوای گەورە لەڕۆژی كۆتاییدا).
سێهەم: دوو ڕوو.
پێغەمبەری خوا صلى الله علیه وسلم دەفەرموێت: ((مِن شَرِّ النّاسِ عند اللهِ يَومَ القيامةِ ذا الوَجهين))(3) واتە: (خراپترینی خەڵكی لای خوا لەڕۆژی كۆتاییدا دوو ڕووەكانن).
چوارەم: خراپە كار.
پێغەمبەری خوا صلى الله علیه وسلم دەفەرموێت: ((إنَّ شَرّ النَّاسِ منزِلةً عِندَ الله يَومَ القيامةِ مَن تركَهُ الناسُ اتقاءَ فُحشِهِ وفي رواية [...إنما يُكرمون اتقاء شرهم]))(4) واتە: (خراپترین كەسان لە ڕۆژی كۆتایی لای خوای گەورە ئەوانەن كە خەڵكی بەجێیان هێشتوون و خۆیان لێ بە دوور گرتوون بۆ خۆپاراستن  لە خراپەكانیان) یاخود ڕێیان لێ گرتوون بۆ ئەوەی پارێزراوبن لە خراپەیان.
پێنجەم: نیعمەت گوزاران كە بێ‌ دڵی خۆیان ناكەن.
فاطیمەی زەهراء رضي الله عنها دەگێڕێتەوە لە پێغەمبەری خوا صلى الله علیه وسلم دەفەرموێت: ((شِرارُ أُمَتيِ الَّذينَ غَذُّوا بالنَّعيم الَّذينَ يأكلونَ أَلوان الطَعام، وَيَلبسُونَ الوانَ الثِيابِ، وَيَتَشدَقونَ في الكَلامِ))(5)، ((... فَأولئِكَ شِرارُ اَمَتي))(6) واتە: ((خراپترین كەسانی ئومەتەكەم نیعمەت گوزارانن كە هەمە جۆرە خۆراك دەخۆن و هەمە جۆرە پۆشاك لەبەر دەكەن و لەگەڵ خەڵك بەخۆبەزلزانینەوە دەدوێن و گاڵتە یان پێ دەكەن)) (ئەوانە خراپترین كەسانی ئومەتەكەی منن).
شەشەم:  ئەوانەی كەچەنە بازو فیز زلن.
ئەبو هوڕەیڕە رضي الله عنه بۆمان دەگێڕێتەوە لە پێغەمبەری خواوە صلى الله علیه وسلم كە فەرموویەتی: ((شِرارُ أُمَتي الثرَثارُوُنَ والمُتِشَدقِوُنَ وَالمُتَفَيهقون))(7) واتە: (خراپترین كەسانی ناو ئومەتی من: زۆر بڵێ و چەنەبازەكانن، و ئەوانەی كە دەمیان پڕدەكەن لە فوو بۆ ئەوەی قسەكانیان زل و ڕەوانبێژو ڕازاوەتر بێت لە دەر بڕیندا، وە خۆبەزل زانەكان). لەبەر ئەمەشە ئیبن مەسعود و سولێمان (رضي الله عنهما) دەفەرموێت: ((أكثر الناس خطايا يوم القيامة أكثرهم خوضاً في الباطل))(8). واتە: (تاوانبارترین كەس لە ڕۆژی دواییدا ئەوانەن كە زۆر قسەی ناڕەوایان).
حەوتەم: ئەوانەی كە داوا دەكەن لەبەر خوا تا یارمەتیان بدرێت بەڵام هیچیان پێ نادرێت.
ئیبنو عەباس  رضي الله عنه لەپێغەمبەری خواوە صلى الله علیه وسلم بۆمان دەگێڕێتەوە كە فەرموویەتی: ((... ألا أخبُركُم بِشِرّ النّاسِ مَنزِلَةً؟ قُلنا: نَعم يارَسول الله، قالَ: الَّذي يَسألُ باللهِ العَظيمِ، ولايُعطيِ بهِ))(9) واتە: (ئایا پێتان ڕابگەیەنم  خراپترینی خەڵكی لەپلەدا كێن؟ئێمە هەموو وتمان:  بەڵێ ئەی پێغەمبەری خوا؟ ئەویش فەرمووی: (كەسێك  داوا دەكات و دەڵێت لەبەر خوا یارمەتیەكم بدەن ئەمە یەكەمیانە، وەدووەمیان ئەو كەسەیە كە ئەمەی بەرامبەر وترا هیچ نەبەخشێت).
هەشتەم: ئەوانەی خەڵكی گومڕادەكەن.
خوای گەورە دەفەرموێت: [...‌أَلَا ‌لَعۡنَةُ ٱللَّهِ عَلَى ٱلظَّٰلِمِينَ ١٨ ٱلَّذِينَ يَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ ٱللَّهِ وَيَبۡغُونَهَا عِوَجٗا ...... (19)] (هود). واتە: (نەفرەتی خوا لەوستەمكارانە بێت كە ڕێگری لە ئاینی خوا دەكەن و ناشیرین دەكەن لەپێش چاوی خەڵكدا و گومڕایان دەكەن). حەسەنی بەصری رحمه الله دەفەرموێت: (شرار عباد الله الذين ينتقون شرار المسائل يعمون بها عباد الله)(10)  واتە: (خراپترین بەندەكانی خوا ئەوانەن كە خراپترین ڕێچكە وباسەكان هەڵدەبژێرن تا بەندەكانی خوای پێ‌ گومڕاو كوێر بكەن).   
نۆیەم: ئەوانەی خەڵكیان توشی ئازار و مەینەتی و بەندیخانە كردبێت:
  كەعبی كوڕی مالیك رضي الله عنه دەفەرموێت: ((ان اعظم الناس عند الله خطيئة يوم القيامة المثلث، قالوا له: و ما المثلث؟ قال الذي يسعى باخيه الى امامه فيهلك نفسه ويهلك اخاه و يهلك امامه))(11) واتە: (گەورەترین تاوانبار لەناو خەڵكیدا لای خوای گەورە لە ڕۆژی كۆتاییدا، ئەوانەن كەسێ‌ لایان توشی لە ناو چوون كردووە! پرسیاریان لێ كرد و وتیان: ئەوانە كێن؟ فەرمووی: ئەوانەن كە برایانی خۆیان بەگرت دەدەن لای پێشەواكانیان، بەم كارەش خۆیان تووشی لە ناو چوون دەكەن وە برایانی خۆشیان توشی لە ناوچوون دەكەن وە پێشەواكانیشان تووشی لە ناوچوون دەكەن) .

-------------------------

(1) أخرجه: مسلم (3527).
(2) أخرجه: البخاري (1341)، ومسلم (528)، والنسائي (2/41)، وصححه الشيخ الالباني في (صحيح الجامع)  (2010). 
(3) أخرجه: الترمذي (2025) وقال: حسن صحيح، وصححه الشيخ الالباني في (صحيح سنن الترمذي)  (1648)، وفي (صحيح الجامع)  (2916). 
(4) أخرجه: الحميدي (249)، والبخاري (6054)، ومسلم (2591)، واحمد (6/38)، (24798) وقال محققه: حديث صحيح والزياده له وابوداود (4791)، والترمذي (1996)، والبيهقي (10/245). 
(5) أخرجه: الامام احمد في (الزهد) (ص: 99)، والطبراني في (الكبير) (7512، 7513)، وحسنه الشيخ الالباني في (صحيح الجامع) (3705)، وفي (السلسلة الصحيحة)  (4/514) . 
(6) في رواية الطبراني (7512). 
(7) أخرجه: البخاري في (الادب المفرد) (1308)، والطبرانى في (الكبير) (7513)، وصححه الشيخ الألباني في (صحيح الادب المفرد) (982)، وفي (صحيح الجامع) (3704).
(8) أخرجه: أحمد (الزهد) (160)، وابن أبي الدنيا (الصمت) (76) وقال محققه: رجاله ثقات، و وكيع (الزهد) (383)، وابن المبارك (الزهد) (378)، والطبراني (الكبير) (8547)، وهناد (الزهد) (1118) وقال محققه:اسناده حسن، و البيهقي (الشعب) (10316) وقال محققه: اسناده حسن، وقال الحافظ العراقي (المغني) (3/212): سنده صحيح.
(9) أخرجه: النسائي (1/358)، والدارمي (2/201)، وابن حبان (1593)، واحمد (1/237)، وصححه الشيخ الالباني في (السلسلة الصحيحة)  (225)، وفي (المشكاة)  (1941)، وفي (صحيح الجامع)  (3708).   
(10) أخرجه: الخطيب البغداي (صحيح الفقية والمتفقة) (387) وقال محققه: اسناده حسن، وراه الاجري (أخلاق العلماء) (ص:110) وقال محققه: اسناده صحيح، وابن بطة (الإبانة) (304).
(11)   أخرجه: هناد (1218) وقال محققه: اسناده صحيح